Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi insan davranışlarını anlamlandırmak için tasarlanmış bir modeldir. Psikolog Abraham Maslow tarafından geliştirilen modelin her seviyesi bir insan ihtiyacını temsil eder. Model temel olarak insanların, alt seviyelerdeki ihtiyaçları karşılamadan piramidin yukarısında bulunan ihtiyaçlara odaklanamayacağını anlatır. Psikolojinin hayatımızdaki yerinin son yıllarda iyice önem kazanmasıyla hemen hemen her sektör çalışanların psikolojilerini önemsemeye başlamış ve duygusal zeka eğitimi gibi konulara değinmeye başlamıştır.
Maslow’un Hiyerarşisi Nedir?
Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi, farklı ihtiyaç düzeylerine göre insan motivasyonunu açıklar. Maslow’a göre, tatmin; fizyolojik ihtiyaçlar; güvenlik, sevgi ve ait olma, saygı olarak yükselen piramitte her bir basamağın tamamlanmasıyla oluşur. Kişi ancak tüm basamaklar tamamlandığında son basamak olan kendini gerçekleştirmeye ulaşır. Yani, teori insanların ihtiyaçlarını hiyerarşik bir düzende karşıladığını gösterir.
Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi
Maslow’un hiyerarşisinde beş basamak bulunur. Basamak en temel ihtiyaç olan fiziksel ihtiyaçlardan başlar ve görece daha gelişmiş ihtiyaçlara doğru ilerler. Maslow, kişinin diğer basamaklara ulaşması için her bir seviyenin tamamlanması gerektiğine inanır.
Bu konuda ileri sürülen daha modern bir bakış açısı ise tüm bu seviyelerin örtüşmesi gerektiğini savunur. Yani, kişi daha yüksek seviyelere ulaşsa bile geride kalan basamaklarının tatmin olmaya devam etmesi gerekir.
1. Fizyolojik İhtiyaçlar
Maslow’un hiyerarşisinin en alt basamağında fizyolojik ihtiyaçlar yer alır. Barınma, su, yemek, sağlık gibi kişinin hayatta kalması için gerekli olan ihtiyaçları kapsar. Bu basamaktaki ihtiyaçların eksikliği hayatta kalma içgüdüsünü tetikleyerek kişinin huzursuzluğuna sebep olur.
2. Güvenlik İhtiyaçları
Maslow’un hiyerarşisinin ikinci basamağında güvenlik ihtiyacı yer alır. Bu ihtiyaç kişinin kendini güvende hissetmesiyle alakalıdır. Güvenlik ihtiyacını genellikle çevresel faktörler etkiler. Günümüz modern dünyasında güvenlik ihtiyacının birçok çeşidi bulunur. Şiddet, sağlık tehditleri, salgınlar güvenlik ihtiyacına örnek olarak gösterilebilir. Bunun yanı sıra, istikrarlı gelir, iş güvenliği, tasarruf ihtiyacı da kişinin ekonomik güvenlik ihtiyacının ana konularıdır.
3. Sevgi ve Ait Olma İhtiyaçları
Maslow’un hiyerarşisinin üçüncü basamağında sevgi ve ait olma ihtiyaçları bulunur. İnsan sosyal bir varlıktır ve diğer insanlarla etkileşime ihtiyaç duyar. Bu basamak arkadaş, aile, sevgili, eş, çocuk gibi çeşitlendirilebilecek birçok insan ilişkisini ifade eder. İnsanlar diğer insanlarla sağlıklı bir etkileşim ve iletişim içinde oldukları takdirde aidiyet duygusu geliştirdiği için iletişim eksikliğinde yalnızlık gelişir ve depresyon gibi istenmeyen duygu durum bozuklukları ortaya çıkabilir.
4. Saygı İhtiyaçları
Maslow’un hiyerarşisinin dördüncü basamağında saygı ihtiyaçları yer alır. Bu basamak kişinin tanınmak, statü kazanmak ve saygı görmek istemesiyle alakalıdır. Kişi bir önceki basamakta sevgi ihtiyaçlarını karşıladıktan sonra bulunduğu ortam veya çevrede saygı görmek için uğraşır. Saygı ihtiyacı başkalarından saygı görmek ve kendine saygı göstermek olmak üzere ikiye ayrılır. Başkalarından saygı görmek, tanınmak, prestij sahibi olmak ve saygı görmekle alakalıdır. Kendine saygı ise özgüven, yeterlilik hissi, özgürlük, bağımsızlık gibi etkenlere dayanır.
5. Kendini Gerçekleştirme İhtiyaçları
Maslow’un hiyerarşisinin nihai basamağı kendini gerçekleştirme basamağıdır. Bu basamak kişinin potansiyelini yansıtmasıyla alakalıdır. Tüm ihtiyaçların karşılanması durumunda, kişiler olabileceklerinin en iyisi olarak potansiyellerini ortaya koyabilir. Kendini gerçekleştirme basamağı, becerilerin geliştirilmesi, sürekli olarak eğitim görmek, dünyayı gezmek, hayallerin peşinden gitmek, mutluluk aramak, iyi bir ebeveyn olmak gibi çok çeşitli konuları bünyesinde barındırır. Kendini gerçekleştirme basamağı kişinin kendini gerçekleştirmesine ve gelişimine odaklandığı için örneklerin sınırı yoktur.
Maslow’un Hiyerarşisinin Firmalarda Uygulaması
Firmalar çalışanlarının büyük düşünmesini ve çevrelerine ilham olmasını ister. Maslow’un hiyerarşisi çalışanların en verimli seviyelerine ulaşmaları için kullanılabilir ancak firmalara uygulanacaksa çalışanların son basamağa ulaşana kadar hangi basamaklardan geçeceklerini belirleyerek yol haritası oluşturmak gerekir. Kişisel hayatta olduğu gibi iş hayatında da öncelikle fizyolojik ihtiyaçların karşılanması gerekir.
1. Fizyolojik
Hiyerarşinin ilk basamağı olan fizyolojik ihtiyaçlar; güvenli, temiz, uygun aydınlatmalı ve uygun sıcaklıktaki bir çalışma ortamını ifade eder. Bu şartlar sağlanmadığı sürece kişi kendini rahat hissedemez ve işine odaklanamaz. Örneğin; Google çalışanlarının toplantılara, oyun merkezlerine, bahçelere rahat bir şekilde gidebilmesi için bisiklet ve elektrikli araba sağlar. Çalışan hayatını ve çalışan ortamını rahat ve konforlu bir hale getirmek, motivasyon için en önemli adımdır.
2. Güvenlik
İş ortamındaki güvenlik çalışanların birbirine olan tavır ve davranışlarını içerir. Firma bünyesinde bulunan hiç kimsenin birbirine üstünlük taslamaması veya bir diğerini riske atacak faaliyetlerde bulunmaması gerekir. Bunun yanı sıra, kişilerin iş ortamında sözsel olarak aşağılanmaması ve kaba bir şekilde eleştirilmemesi sağlanmalıdır. Çalışanlar eleştirilme korkusuyla, stres altında çalışmak zorunda kalır ve iş kalitesinde düşüş gerçekleşir. Ayrıca aşağılanmaktan korkan bir çalışan fikirlerini özgürce aktaramaz ve birçok yaratıcı fikir fırsatı kaçırılabilir.
3. Ait Olma
Ait olma çalışanın kendini çalıştığı firmaya ve ortama ait hissetmesiyle alakalıdır. Firma genelinde bir topluluk duygusu oluşturmak kişilerin çalışanların büyük bir misyonun parçası olduklarını hissetmelerini sağlar. Örneğin; HBO’nun Kurumsal Sosyal Sorumluluk ekibi sosyal konularda fark yaratmak için HBO çalışanları ve yetenekli ortakları bir araya getirir. Çalışanlar, dünyayı daha iyi bir yer haline getirmeye çalışan liderlerle etkileşim kurduklarında kendilerini bir misyonun parçası olarak hissederler.
4. Saygı
İş ortamında saygı ihtiyacını karşılamak için çalışanların birbiriyle etkileşime girecekleri çalışan tanıma programları düzenlenebilir. Çalışan tanıma programları her çalışanın firmaya ne şekilde katkıda bulunduğuna dikkat çeker. Yaptığı işin somut bir şekilde gözler önüne serildiğini gören çalışanın hem kendine duyduğu saygı artar hem de diğer çalışanlar tarafından gördüğü saygı artar.
5. Kendini Gerçekleştirme
Maslow’un hiyerarşisinin tüm basamakları tamamlandıktan sonra kendini gerçekleştirme basamağına ulaşılır. Kendini gerçekleştiren çalışanlar yaptıkları işe daha verimli ve yaratıcı yaklaşabilir. Bakış açıları ve sorun çözme yetenekleri gelişir. Maslow’un hiyerarşisi liderlere empati yeteneği kazandırarak çalışan ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlar. Ölçülebilir değer ve standartların oluşmasıyla çalışanlar iş ortamından memnun olur ve potansiyellerini tam olarak ortaya koyabilir.
Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisini Uygulamak için İpuçları
Maslow’un hiyerarşisi, işyeri dahil olmak üzere hayatın her alanında uygulanmaktadır. Hem kendi ihtiyaçlarınızı anlamak hem de başkalarının ihtiyaçlarını fark edebilmek için bu hiyerarşi oldukça yol gösterici olabilir. Maslow’un hiyerarşisini uygulamak için ihtiyaç duyabileceğiniz bazı ipuçları şunlardır:
1. Bireysel İhtiyaçları Anlayın
İster kendinize, isterseniz de bir kurumda çalışanlarınıza uyguluyor olun, ilk önce bireysel ihtiyaçları anlamak çok önemlidir. Kendi hedefleriniz, istekleriniz ve beklentilerinizi fark edebilmek hem önemli hem de gerekli bir adımdır. Eğer bir organizasyonda Maslow’un hiyerarşisini uygulayacaksanız çalışanları daha iyi anlamaya ve tanımaya yönelik birebir görüşmeler ya da performans değerlendirmeleri yapmak size yardımcı olacaktır.
2. Temel İhtiyaçlara Öncelik Verin
Maslow’un hiyerarşisinin de en alt basamağını oluşturduğu gibi temel ihtiyaçlara öncelik verilmesi gerekir. Kendiniz için beslenme, sağlık, yaşama, güvenlik gibi koşulların sağlandığından emin olmanız önemlidir. Bir organizasyon için bunu yaparken de iş ortamının rahat ve konforlu olması, her bir çalışanın güvenliğinin sağlanması, yemek ve su gibi temel ihtiyaçların temin edilmesi gerekir. Tüm bu koşullar hem çalışanlar hem de yöneticiler için sağlanmalıdır.
3. Olumlu ve Kapsayıcı Bir Kültürü Teşvik Edin
Özellikle bu hiyerarşiyi bireylerin ortak yaşadığı ortamlarda uygulayacaklar için olumlu ve kapsayıcı bir kurum kültürü dikkat edilmesi gereken bir detaydır. Organizasyonlarda kültürel çeşitlilik bakımından zengin, açık iletişim kurabilen ve empati yapabilen bir ortam bireylerin birbirleri ile uyum içinde çalışmasını, motivasyonunun ve üretkenliğin artmasını kolaylaştırır. Sosyal ihtiyaçların karşılanması için önemli bir nokta olan kapsayıcı bir kültür ortamı yaratmak, bireylerin kendini ait hissetmesi ve mutlu olması için oldukça gereklidir.
4. Geri Bildirim Sağlayın
Hem geri bildirim almak hem de geri bildirim vermek oldukça önemlidir. Kendini geliştirmek ve olmak istediğiniz kişiye ulaşmak için başkalarından aldığınız geri bildirim bu süreci destekleyebilir. Benzer şekilde çalışanlara verilen yapıcı geri bildirimler ve takdir, çalışanın motivasyonunu artırması ve kendini geliştirmesi konusunda oldukça etkilidir. Ayrıca yapılan iyi işlerin ödül ve ikramiye gibi teşvik yöntemleri ile desteklenmesi hem süreklilik hem de motivasyon için önemlidir.
5. Büyüme ve Gelişmeyi Destekleyin
Kendinize büyüme ve gelişme için alan sağlamak Maslow’un hiyerarşisinde üst basamaklara çıkmak için önemlidir. Eğitim ya da hobi gibi alanların üstüne giderek kendi becerilerinizi geliştirmeniz önerilir. Ek olarak bir iş ortamında da çalışanların da büyümesinin ve gelişmesinin desteklenmesi önemlidir. Çalışanların ihtiyaçlarına göre eğitimler, etkinlikler, seminerler ve daha daha fazlası yapılmalıdır.
6. Yetkilendirin
Yetkinlik alanınıza giren, kontrol edebileceğiniz işlerde yetkiyi almak ve yönetimi devralmak da sizi ileri götürecek bir etkendir. Organizasyonlarda ise çalışanların kendine güvenmesini sağlamak ve motivasyonunu artırmak amacıyla önemli görevleri ve projeleri devretmek, bazı önemli alanlarda yetki vermek gerekir.
7. Açık İletişim Kurun
Kişilerarası iletişimin olmazsa olmazı açık iletişimdir çünkü iletişim engelleri ortadan kalktığında anlaşmazlıklar ve çatışmalar da azalır. Özellikle bir organizasyonda hedefler, beklentiler ve organizasyonel değişiklikler hakkında çalışanlar bilgilendirmek, bir nevi temel ihtiyaç olan bilgi alma ihtiyacını bu şekilde karşılamak gerekir. Ekip içinde açık iletişim olduğunda bir güven ortamı da oluşmaktadır ve bu da organizasyona olumlu bir şekilde yansır.
8. İş-Yaşam Dengesini Teşvik Edin
Maslow’un hiyerarşisini uygulamak için bir diğer ipucu da organizasyonlar için iş-yaşam dengesini sağlamaktır. Bu dengeyi bozan gerek yöneticiler gerekse çalışanlar özel hayatlarında mutsuz olur. Bu sebeple dengeyi sağlayacak uygulamaların kurum içinde yaygınlaşması tavsiye edilir. Örneğin esnek çalışma saatleri, tatil için ek ödenek, verimli mola saatleri gibi uygulamalar iş-yaşam dengesini teşvik eder.
Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisine Örnek
Maslow’un hiyerarşisi görsel olarak bir piramit şeklinde ortaya çıksa da, her bir basamağı anlamak ve gerçek hayat ile bağdaştırmak bazen zor olabilir. Bu hiyerarşiyi en iyi anlamanın yolu bir örnek üzerinden incelemektir. En iyi uygulandığı ortamlardan biri iş ortamı olduğu için aşağıdaki örnek anlamanızı kolaylaştırabilir.
Bir pazarlama şirketinde yönetici, çalışanların motivasyonlarının düştüğünü ve yeni kampanyalar üretmekte geri kaldığını fark eder. Hem motivasyonu hem de verimliliği artırmak için Maslow’un hiyerarşisinden faydalanmaya karar verir ve harekete geçer.
Fizyolojik İhtiyaçlar: Yönetici, ilk önce çalışanları temel ihtiyaçlarının karşılanıp karşılanmadığından emin olur. Ortak alana atıştırmalıklar, kahve ve çay gibi alternatifler ekler. Dinlenmek için var olan alanları arttırır ve rahat dinlenme koltukları koyar.
Güvenlik İhtiyaçları: Çalışanların kendini güvende hissedeceği bir iş ortamı yaratmaya odaklanır. Öncelikle varsa ekip içindeki çatışmaları çözmeye çalışır. Sonrasında çalışanların fiziksel olarak güvende hissetmelerini sağlayacak koşulları iyileştirir. Örneğin güvenlik prosedürleri hakkında toplantılar ve güvenli iş ortamı için eğitimler hazırlar. Buna ek olarak çalışanlara kendilerini güvende hissetmediklerinde anonim olarak rapor edebilecekleri bir ortamı teşvik eder. Böylece hiyerarşinin ikinci basamağını da tamamlar.
Sosyal İhtiyaçlar: Çalışanların birbirleri ile uyum içinde çalışması için uygun bir ortam yaratmaya odaklanır. Pazarlama ekibini iş dışı aktivitelerde bir araya getirir ve kaynaşmalarını sağlar. Buna ek olarak çok kültürlü ve kapsayıcı bir kurum kültürü oluşturarak her bir bireyin kendini ait hissedebileceği bir ortam oluşturur.
Saygı: Maslow’un hiyerarşisinde dördüncü basamak olan saygı ihtiyacını karşılamaya odaklanır. Bu noktada çalışanlara yapıcı geri bildirimler verir, bitirilen çalışmaları takdir eder hatta iyi çalışmaları ödül, prim ya da tatil gibi teşvikler ile destekler.
Kendini Gerçekleştirme: Çalışanları için kendilerini gerçekleştirebilecekleri, kendi becerilerine ve yeteneklerine meydan okuyabilecekleri bir alan açar. Bunun için çalışanlara önemli yerlerde yetkiler verir ve sorumluluklarını arttırır. İŞ rotasyonu gibi süreçlere de çalışanları dahil ederek becerileri artırmaya odaklanır.
Böylece çalışanlar Maslow’un hiyerarşisine göre desteklenmiş olur. Farklı ihtiyaç seviyelerini bu uygulamalar ile karşılayarak tüm çalışanları geri kazanmaya çalışır. Bu yöntem hem oldukça etkili hem de sonuç veren bir yöntemdir.
