Hiçbir görevin ortasında kafanızda beliren bitmemiş işlerle kesintiye uğradığınız oldu mu? Belki de sizi geceleri uyutmayanlar kısmen bitmiş bir iş projesi ya da düşüncelerinizde dönüp duran yarısı izlenmiş bir film hakkındaydılar. Tamamlanmamış veya yarıda kalmış görevler hakkında düşünmeyi durdurmanızın size zor gelmesinin nedeni Zeigarnik Etkisi’dir.
Zeigarnik Etkisi Nedir?
Basitçe söylemek gerekirse Zeigarnik Etkisi, yarım kalmış görevleri bitmiş olanlardan daha fazla hatırlama eğilimidir.
Michelli’ye göre Zeigarnik Etkisi güçlüdür çünkü algılarımız ve hafızamız boşlukları doldurma eğilimindedir. “Bir daire çizmeye başlayıp bitirmeseydim, beyniniz muhtemelen onu tamamlanmış bir daire olarak algılardı. Özünde, beyniniz algısal kapanış için çalışır” şeklinde ifade eder.
Başka bir deyişle bu etki, beyniniz bir kapanış aradığı için henüz bitirmediğiniz teslimatlar hakkında kalıcı düşüncelere sahip olmanıza neden olur.
Pembe diziler ve serileştirilmiş dramalar da bu etkiden yararlanır. Bölüm bitebilir ama hikâye henüz bitmemiştir. Bu etkiyle yapımcılar izleyicileri daha fazlasını öğrenmeye hevesli bırakır ve bunun sayesinde, bir dahaki sefere ne olduğunu öğrenmek için izlemeyi hatırlamalarını sağlar.
Muhtemelen okuldayken de bu etkiyi yaşadınız. Bir sınavdan önce, çalışmakta olduğunuz bilgileri muhtemelen oldukça iyi hatırlıyordunuz. Ancak bir sınavdan sonra, öğrenciler çalıştıkları her şeyi hatırlamakta genellikle güçlük çekerler. Artık onu hemen kullanmadığınız için, bilgi bazen hafızanızdan silinmiş gibi gelir.
Zeigarnik Etkisi Nasıl Çalışır?
1920’lerde Dr. Zeigarnik, arkadaşlarıyla yemek yerken, restoran çalışanlarının son derece uzun ve karmaşık siparişleri hatırlayabildiklerini fark etti. Ancak sipariş verildikten sonra restoran çalışanlarının hafızaları tamamen kayboldu. Bu psikolojik eğilimi daha fazla inceleyen Zeigarnik, insanların tamamladıkları görevlerden çok devam etmekte olan görevleri hatırlama olasılıklarının daha yüksek olduğunu buldu. Buna da Zeigarnik Etkisi adını verdi.
Bir göreve başladığımızda, beynimizin göreve özgü bir gerginlik geliştirdiğini görürüz. Bu gerginlik, ilgili bilgilere bilişsel erişimi geliştirir – tamamlamamızı kolaylaştırır ve yalnızca görev bittiğinde rahatlar. İlginç bir görev üzerinde çalıştığımızda ve aniden durmak zorunda kaldığımızda, bu gerginlik Zeigarnik Etkisi’yle birlikte tamamen başka bir şeye konsantre olmamızı zorlaştırır; geri dönüp bitirene kadar başka bir şeye odaklanamayız.
Kısa süreli belleğimizin hem kapasitesi hem de süresi sınırlıdır. Genellikle pek çok şeyi hafızamızda tutmayı başarabiliriz ve o zaman bile bilgiyi tutabilmek için tekrar yapmaya devam etmemiz gerekir. Bu oldukça fazla bir zihinsel çaba gerektirir. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, kısa dönem için hafızanızda ne kadar çok şey tutmaya çalışırsanız, onu yerinde tutmak için o kadar çok çalışmanız gerekir.
Bu aşırı veri yüküyle başa çıkmak için, insanlar genellikle çok fazla bilgiyi daha iyi hatırlamalarını sağlayan bir dizi zihinsel numaraya güvenirler. Zeigarnik Etkisi de bunu açıklayan iyi bir örnektir. Bu bilgiyi kısa vadede, sürekli olarak farkındalığa geri çekerek tutarız. Tamamlanmamış görevleri sık sık düşünerek, tamamlanana kadar onları hatırlarız.
Ancak bu etki sadece kısa vadede hafızayı etkilemez. Hala ulaşmamız gereken hedefler gibi tamamlanmamış görevler, uzun süreler boyunca düşüncelerimize müdahale etmeye devam edebilir.
Zeigarnik Etkisi, bize hafızanın çalışma biçimiyle alakalı birçok şey anlatır. Bilgi algılandıktan sonra, kısa bir süre için duyusal hafızada saklanır. Bilgiye dikkat ettiğimizde, kısa süreli belleğe geçer. Bu kısa süreli anıların çoğu oldukça hızlı bir şekilde unutulur, ancak aktif tekrar süreci boyunca, bu bilgilerin bir kısmı uzun süreli belleğe geçebilir.
Öyleyse odaklanmamızı ve üretkenlik ivmemizi sürdürmek için göreve özgü bu gerilimi kendi avantajımıza nasıl kullanabiliriz, incelemeye devam edelim.
Nerelerde Kullanılabilir?
Zeigarnik Etkisi’nin, insan beyninin nasıl çalıştığına dair ilginç bir gözlem olmanın ötesinde, aslında günlük yaşamınızda etkileri olabilir. Hatta isterseniz bu etkiyi birçok açıda kendi yararınıza bile kullanabilirsiniz.
İç sesiniz size bir görevi bitirmenin bir hedefe yaklaşmanın en iyi yolu olduğunu söyleyebilir. Fakat bu etki, bir görev esnasında kesintiye uğradığınız zaman o bilgiyi hatırlama yeteneğinizin daha da gelişeceğini savunan bir yaklaşımdır.
Çalışma Oturumlarınızdan Daha Fazla Faydalanın
Bir sınava çalışıyor iseniz bütün bilgileri bir anda okuyup öğrenmeye çalışmak doğru bir yöntem değildir. Bu sebeple sınav gününe kadar aklınızda kalmayacaktır. Fakat çalışmaları yaparken aralar vermek ve edinmek istenilen bilgiyi parça parça almak öğrenme kabiliyetinizi geliştirecektir. Aynı zamanda sınav günü geldiğinde de bilgileri hatırlıyor olma ihtimaliniz yüksektir.
Kısacası önemli bir şeye çalışırken çalışmalarınızı kesintiye uğratmalısınız.
Ertelemenin Üstesinden Gelin
Yapmamız gereken herhangi bir şeyi son ana kadar erteleme eğilimindeyizdir. Ertelemenin üstesinden gelebilmek için Zeigarnik Etkisi’ni kullanabilirsiniz.
Zeigarnik Etkisi’nde en önemli şey var olan işiniz ile ilgili küçük de olsa adım atmaktır. Her bir adım hedefinize bir adım daha yaklaştınız demektir.
Üretkenliğinizi Artırmaya Nasıl Yardımcı Olur?
1. Momentum yaratmak için bir başlangıç yapın
Birçoğumuz işleri aceleye getirmeden önce son dakikaya bırakarak erteleme eğilimi gösteririz, bu da strese ve hataya yol açabilir. Önünüzde başlamak konusunda isteksiz olduğunuz karmaşık bir göreviniz varsa – teslim tarihi daha uzun olmasa bile – ona erkenden başlamayı deneyin. Üzerinde ne kadar çalıştığınız önemli değil; ufak adımlarla da olsa o işi yapmaya başlamanın motivasyonunuz üzerinde güçlü bir etkisi olabilir. Görevinizi tamamlayıp üzerine bir çentik attıktan sonra, bunun aklınıza gelip işi tamamlayana kadar sizi biraz daha fazlasını yapmaya ittiğini göreceksiniz.
2. Hafızayı geliştirmek için molalar planlayın
Bir görev üzerinde çalışırken kısa molalar vermek, etkin bir şekilde göreve özgü sürekli bir gerilim yaratır. Bu aslında hafızayı güçlendirmeye ve ilgili bilgilere erişimi kolaylaştırmaya yardımcı olabilir. Yapılan bazı araştırmalar, ilgisiz etkinlikleri (ilgisiz konuları okumak veya oyun oynamak gibi) yapmak için gözden geçirmeyi geçici olarak bırakan öğrencilerin, çalışma oturumlarını ara vermeden tamamlayan öğrencilere göre materyali daha iyi hatırladıklarını gösteriyor. Üretken ivmenizi devam ettirmek için gün boyunca farklı kısa molalar verin. Bir kahve içmek, yürüyüşe çıkmak veya süreli egzersizler yapmak gibi görevinizle tamamen alakasız bir şey yaptığınızdan emin olun.
3. Günü bir yapılacaklar listesiyle bitirin
Doğru bir yaklaşım olmadan, görevle ilgili gerilim elbette sizin için son derece verimsiz olabilir. Beynimiz bize sürekli olarak bir şey yapmadığımızı hatırlattığında, bu bize kaygı, gerginlik ve hatta tükenmişlik hisleriyle geri dönebilir. Bunların tümü üretkenliğimizi yok eder. Zeigarnik Etkisi’nin olumsuz potansiyelini kontrol altına almak için günün sonunda tüm yarım kalmış işlerinizi içeren bir yapılacaklar listesi yazmayı deneyin.
Florida Eyalet Üniversitesi tarafından Zeigarnik Etkisi hakkında yapılan bir araştırma ileri bir tarihte görevi tamamlamak için önceden plan yapan kişilerin, bitmemiş işleri hakkında daha az dikkat dağıtıcı düşünceler yaşadıklarını kanıtlamıştır. Bu nedenle olağanüstü bir göreviniz olduğunu kabul etmek ve onu ne zaman tamamlayacağınıza karar vermek zihinsel gerginliğinizi azaltabilir ve stres yönetimi açısından size yardımcı olur. Bu, göreve yenilenmiş ve odaklanmaya hazır olarak geri döndüğünüz anlamına gelir.
4. Dikkati üzerinizde tutmak için zor işler yapın
Bahsedildiği gibi, Zeigarnik Etkisi güçlü bir etki yaratmak için kullanılır. Yazacak bir senaryonuz veya tanıtacak bir filminiz olmayabilir, ancak bu aynı yaklaşımı işinizde dikkat ve ilgi çekmek için kullanamayacağınız anlamına gelmez. Bir sunum veya satış konuşması yapıyorsanız, konuyu dinleyicilerinizin zihninde ön planda tutmak için konunun önemli bir noktasında ara verin. Yalnızca ürün tanıtımları için değil, cansız dâhili güncellemeler veya etkinlikler için ilgi uyandırmak için bilgi teaserları kullanın. Önemli geri bildirim almanız gereken bir toplantı yapıyorsanız, insanlara bir gün önceden haber verin; bu insanların bunu önceden düşünmesine olanak tanır ve böylece size verecekleri geri bildirimler daha ayrıntılı ve net olacaktır.
