Kimse mükemmel değildir ve bunu hepimiz biliriz. Bununla birlikte çoğumuz hala hayatımızın belirli yönlerinde mükemmelliğe ulaşmayı arzularız. Bazıları için mükemmellik inanılmaz bir atlet veya sanatçı olmak anlamına gelebilirken diğerleri için harika bir ebeveyn ya da eş olmak anlamına gelebilir. Kusursuz olmak için bilinçli olarak çaba göstersek de bazı durumlarda uymaya çalıştığımız imkansız standartlara veya ulaşılmaz hedeflere sahip olduğumuzun farkında olmayabiliriz. Bu mükemmellik arayışı, başkalarının sosyal medyadaki mükemmel hayatları ve toplumun spesifik bir şekilde görünmek veya davranmak için belirlediği beklentiler tarafından da bizi zorlayabilir.
Mükemmellik için çabalamak, başarıya ve tatmine götürebilir. Ancak mükemmeliyetçilik de dahil olmak üzere her şeyin ölçülü olması, oldukça önemlidir. Zorlayıcı mükemmeliyetçilik etkilerinden kurtulmak, duygu yönetimi ile mümkün olabilmektedir.
Mükemmeliyetçilik Nedir?
Mükemmeliyetçilik, kusursuz olma çabasıyla ilişkili bir kişilik özelliğidir ve genellikle kusurları eleştirmeyi içerir. Ölçülü olarak sağlıklı bir motivasyon kaynağı olsa da aşırı mükemmeliyetçilik strese neden olabilir ve başarı şansını azaltabilir. Dolayısıyla sağlıklı (uyumlu) ve sağlıksız (uyumsuz) mükemmeliyetçiliği ayırt etme yeteneği, kendimize yardım mı ettiğimizi yoksa zarar mı verdiğimizi anlamamıza yardımcı olabilir.
Mükemmeliyetçiliğin bileşenlerini daha derinlemesine inceleyerek başlayalım. Mükemmeliyetçiliğin iki boyutu vardır: Mükemmeliyetçi çabalama ve mükemmeliyetçi kaygılar. Mükemmeliyetçi çaba, kusursuzluğun peşinde koşmanın yanı sıra yüksek standartlar belirlemekle ilişkilidir. Öte yandan mükemmeliyetçi kaygılar, kişinin kendini eleştirel olarak değerlendirmesi ve yüksek standartlar ışığında algılanan performansı gibi yönleri içerir.
Bir mükemmeliyetçi tipik olarak mükemmellik için çabalar ve aynı zamanda beklentileri karşılayamamaktan endişe duyar. Uzmanlar, mükemmeliyetçi çabayı daha yüksek performans ve öz yeterlilik gibi olumlu sonuçlar doğurabilecek başarı umutlarıyla ilişkilendirir. Buna karşılık mükemmeliyetçi kaygılar, endişe ve strese neden olabilecek başarısızlık korkusuyla da ilişkilendirilir. Dolayısıyla bu iki boyut arasındaki denge, bireyin mükemmeliyetçiliğinin uyumlu mu yoksa uyumsuz mu olduğunu belirleyebilir.
Uyumsuz Mükemmeliyetçilik Nedir?
Yaklaşan bir sınav, etkinlik veya toplantı hakkında hayatınızda olup biten hiçbir şeye dikkat edemediğiniz ve hatta belki de biraz uyuyakaldığınız için çok fazla endişe duyduğunuz olmuştur. Bu durum uyumsuz mükemmeliyetçilik olarak adlandırılmaktadır.
Bu kavram, yüksek mükemmeliyetçi kaygıyla ilişkilidir. Dolayısıyla geçmiş hatalar hakkında kafayı aşırı yormak ve hedeflere ulaşma konusundaki şüpheler, başarısızlık korkusu ve başkalarını hayal kırıklığına uğratma korkusu içerir. Bu olumsuz duygular, bireyin kontrolü dışındaki şeyler için özellikle daha yüksek seviyelerde hissedilir. Uyarlanabilir mükemmeliyetçilik, hedeflere ulaşmaya yardımcı olsa da uyumsuz mükemmeliyetçilik ciddi stres ve kaygıya neden olabilmektedir. Uyumsuz mükemmeliyetçilik, yönetilmediği zaman bireyin başarı şansına zarar verebilir. Dolayısıyla bireyin benlik saygısı ve güveni zedelenebilir.
Mükemmeliyetçiliğin Zıttı Nedir?
Uyumsuz mükemmeliyetçiliği, mükemmeliyetçiliğin aşırı formu olarak kabul edersek mükemmeliyetçilik madalyonunun iki yüzü olması ve diğer tarafta da bir zıttı olması, oldukça normaldir.
Aynı zamanda mükemmeliyetçi olmayanların yaptıkları işe hiç çaba harcamadıkları ve düşük kaliteli sonuçlar ürettikleri anlamına da gelmez. Buna karşılık, mükemmeliyetçi olmama, gerçekçi hedefler belirlemeyi ve kusurlar, hatalar veya yargılayıcı görüşler yüzünden sürüklenmemeyi içerir. Ayrıca mükemmeliyetçi olmayanlar, aksilikler ve hatalar üzerinde stres yapmadıkları için sonuçlanan işlerinden mükemmeliyetçilerden daha fazla memnun olabilirler.
Özellikleri Nelerdir?
Mükemmeliyetçilik, rekabetçi olmaktan daha fazlasıdır. Örneğin; rekabetçi bir kişi kişisel hedefleri için çok çalışabilir ve çabalarının sonuçlarından memnun olabilir. Aksine mükemmeliyetçi biri, mükemmellik kriterlerini karşılamıyorsa bu sonuçları kabul etmeyi reddedebilir. İşte bununla ilişkili en yaygın özellikler:
- Ya Hep Ya Hiç Düşünme: Bir mükemmeliyetçiye göre her şey ya mükemmel ya da başarısız olarak kategorize edilebilir. Bu nedenle ne kadar küçük olursa olsun herhangi bir hata fark ederlerse bunu hayal kırıklığı olarak görme eğiliminde olurlar.
- Gerçekçi Olmayan Standartlar: Mükemmeliyetçiler son derece yüksek standartlara sahip olabilirler. Sonuç olarak, her şeyi bu standartlarla yargılayabilir ve neredeyse her şeyi kusurlu olarak görebilirler. Örneğin, mükemmeliyetçi olmayan bir öğrenci bir sınavda 100 üzerinden 94 aldığı için çok mutlu olurken mükemmeliyetçi bir öğrenci altı puan kaybettiği için kendisini çok üzgün hissedebilir.
- Başarısızlıktan Endişe: Mükemmeliyetçiler mükemmellik için çabalarlar ve hedeflerine ulaşamayacaklarından endişe ederler. Bununla birlikte ya hep ya hiç diye düşündükleri için, gerçekçi olmayan standartlara sahiptirler ve mükemmelliğe ulaşmaları genellikle zordur.
- Tünel Vizyonu: Mükemmeliyetçiler bir konuda başarısız olmaktan endişe duyduklarında, diğer her şey önemsiz hale gelebilir. Başka bir deyişle; sadece mükemmel olmaya çalıştıkları şeye odaklanabilir ve diğer her şeyi göz ardı edebilirler. Örneğin; kariyerinde mükemmeliyetçi olan bir kişi, iş hayatında mükemmelliği elde etmeye çalışırken hayatının geri kalanını önemsemeyecek duruma gelebilir.
- Sonuçlara Odaklanma: Mükemmeliyetçilik, sonuçlara odaklanır. Mükemmeliyetçi olmayan biri, hedeflerine doğru ilerlerken yolculuklarındaki küçük şeyleri tolere edebilir. Sonuç olarak beklentilerini karşılayamasalar veya bitiş çizgisine ulaşamasalar bile yolculuklarından keyif alabilir veya yolcuklarından birçok şey öğrenebilirler. Buna karşılık mükemmeliyetçiler, hedeflerine ulaşamazlarsa yolculuğun geri kalan hiçbir yönüyle ilgilenmezler.
- Aşırı Eleştiri: Mükemmeliyetçiler, makul olmayan yüksek standartları nedeniyle kendilerini ve başkalarını sık sık eleştirme eğilimindedirler. Örneğin; mükemmeliyetçi bir ebeveyn, çocukları için yüksek standartlara sahip olabilir ve onların her zaman en iyi davranışlarını sergilemelerini ve en yüksek notları almalarını bekleyebilir. Sonuç olarak çocuklar, bu beklentileri karşılayamazlarsa onları gereksiz yere eleştiriye maruz kalabilirler.
- Eleştiriyle Başa Çıkamama: Rekabetçi fakat mükemmeliyetçi olmayan bir kişi, eleştirileri dinleyebilir ve gelecekteki performanslarını artırmak için bir şeyler öğrenme çabası içerisinde bulunabilir. Buna karşılık, mükemmeliyetçiler eleştirildiğinde mücadele edebilir ve savunmacı hale gelebilirler.
- Erteleme ve Kaçınma: Bu özellik kulağa şaşırtıcı gelebilir. Bununla birlikte mükemmeliyetçiler, tatmin olacakları mükemmel sonucu üretmeye tamamen hazır hissetmiyorlarsa erteleyebilirler. Benzer şekilde yeni beceriler öğrenmek veya mevcut becerilerini geliştirmek yolunda ustalık ve mükemmelliğe çabucak ulaşamazlarsa bu süreç onlar için sinir bozucu olabilir. Dolayısıyla aşırı başarısızlık korkusu nedeniyle bu tür uğraşlardan erken vazgeçebilir veya belirli görevlerden kaçınabilirler.
İyi Olma Halini Nasıl Etkiler?
Uyarlanabilir mükemmeliyetçilik, insanların başarılı ve tatmin olmuş hissetmelerine yardımcı olabilir. Bununla birlikte uyumsuz mükemmeliyetçilik, yarardan çok zarar verebilir. Çünkü mükemmeliyetçiliğin aşırısı, kendinizi her zaman makul olmayan yüksek standartlarda tutmayı içerir. Mükemmellik için bu sürekli çaba halinde olma durumu, kronik stres ve kaygıya yol açabilir. Ne yazık ki kronik streste yüksek tansiyon, artan kalp atış hızı, sindirim sorunları, iştah değişiklikleri ve zayıflamış bir bağışıklık sistemi gibi sağlık sorunlarına sebep olabilmektedir. Ayrıca sinirli olma hali, yorgunluk, uykusuzluk, duygusal patlamalar ve libido kaybı gibi başka sorunlara da neden olabilir. Bunlara ek olarak, aşırı mükemmellik de insanların hayatlarının gidişatından memnun olmamalarına neden olabilir. Bu mükemmeliyetçiler, tekrar tekrar kendi beklentilerini karşılayamadıkları için depresif hissedebilirler.
Liderleri Nasıl Etkiler?
Lidere ait mükemmeliyetçi kişilik özellikleri lider/çalışan ilişkilerinde örgütlerde çatışma ve çelişkinin ortaya çıkmasına sebep olabilmektedir. Mükemmeliyetçi liderler kusursuzu aradıklarından her detayı kontrol etme ihtiyacı içerisindedirler ve ulaşılamaz standartlara sahip olmaları, kendi içlerinde yaşamış oldukları tatminsizlik ve çelişkili ilişkilerdeki çatışma ortamına zemin hazırlamaktadır.
Mükemmeliyetçi birey, doğru ve tam yapma duygusu ile bazen kendini alabildiğine zorlar ve üstesinden gelinmesi zor bir işin bile altından kolaylıkla kalkabilir. Başkalarının kendi standartlarına, zamanlamasına ya da belirlenmiş bütçesine uyamayacakları kaygısıyla onlardan yardım almaksızın işi tek başına yapıp bitirme eğilimindedirler. Bu yüzden önemsiz kararları bile başkalarına bırakmakta akıl almaz bir biçimde zorlanır. Böylesine kılı kırk yaran titizlik, bütünsel anlamda kurum için ne kadar iyi olursa olsun yine de diğer insanları ezer ve onlarda bu kişiyle aynı kulvarda yarışamayacakları duygusu uyandırır.
Mükemmeliyetçi liderler, başarısız olmaktan korktukları için işleri defalarca kontrol etme eğilimi içerisindedirler ve sürekli olarak başkalarının davranışlarını kontrol etme ihtiyacı hissederler. Mükemmeliyetçi liderler için olaylar iyi ya da kötü, doğru ya da yanlış, başarılı ya da başarısız olarak kutuplara ayrılmıştır.
Liderlerde mükemmeliyetçilik çoğu zaman zorlayıcıdır ve iş yerinde çatışmalara sebebiyet vermektedir. Mükemmeliyetçi liderler, bu sorunun üstesinden gelebilmek için dönüşümcü liderlik eğitimi programları gibi eğitimler alarak kişisel farkındalıklarını artırıp kendileri ve etrafındaki insanlar için en uygun sonuçları üretme kapasitelerini artırabilirler.
