Zor duyguları yönetmek ve bunlarla başa çıkmaya çalışmak her zaman kolay değildir. Duygusal okuryazarlık, duygularını yönetme, duygularını adlandırma ve iletme yeteneği kişinin yaşamında büyük farklar yaratabilmektedir.
Güçlü duygusal okuryazarlık becerilerine sahip insanlar, hem kendi duygularının hem de başkalarının duygularının daha fazla farkında olma eğilimindedir.
Bir duyguyu fark ettiğinizde ve bu duygunun diğer duygu ve deneyimlerinize nasıl katkıda bulunduğunu anladığınızda belirli duyguları adlandırmak kolaylaşacaktır. Duygusal beceriler, geliştirilebilir özelliktedir. Duygusal okuryazarlığı geliştirmek için duygusal zeka eğitimi almayı düşünebilirsiniz. Bu yolda duygu çarkı size yardımcı olacak harika bir araçtır.
Duygu Çarkı Nedir?
Duygu Çarkı Nedir?
Hissettiğimiz duyguların bileşenleri, tüm bireylerde bulunurken bu duyguların yoğunluğu ve ifadesi kişiden kişiye farklılık göstermektedir. Benzer durumlara rağmen insanların neden farklı duygular hissedebileceğini etkileyen cinsiyet, kültür ve ırk gibi sosyal faktörler de vardır.
Psikolog Robert Plutchik, insanlarda duyguları tetikleyen şeylerin ve etkilerinin neler olduğunu anlamak için insan duygularının aralığını duygu çarkı üzerinde basitçe ifade etmiştir. Duygu çarkı, bireylerin karmaşık duygularını tanımlamasına ve sözlü olarak ifade etmesine yardımcı olan psikolojik bir araçtır. Tekerlek, sekiz temel insani duyguyu ve bu birincil duyguların versiyonlarının katmanlarını tanımlar. Bahsi geçen sekiz temel duygu, öfke, beklenti, iğrenme, korku, sevinç, üzüntü, şaşkınlık ve güvendir. Çark, merkezi duygu ortada olacak şekilde her bölümün her duygunun üç farklı derecesini içeren dairesel bir şekilde düzenlenmiştir. Duygu çarkının dış kenarları boyunca kabullenme, dikkatin dağılması, can sıkıntısı gibi düşük yoğunluklu duygular yer alırken; merkeze doğru ilerledikçe duygu çarkındaki renk derinleşir ve daha derin duygular, kişinin temel duygusu olarak anlamlandırılır.
Robert Plutchik Kimdir?
Robert Plutchik, 1927-2006 yılları arasında yaşamış ve duyguların sınıflandırması teorisi ile bilinirlik kazanmış bir akademisyendir. uygu çarkı, duyguların sınıflandırılması teorisinden yola çıkılarak geliştirilmiştir. Plutchik yıllar süren araştırmaları sonucunda diğer tüm duyguların temeli olarak hizmet eden sekiz temel duygu olduğunu öne sürmüştür. Bunlar: Sevinç, üzüntü, kabul, iğrenme, korku, öfke, şaşkınlık ve beklentidir. Plutchik, bu temel duyguların biyolojik olarak ilkel olduğunu ve hayvanın üreme zindeliğini artırmak için evrimleştiğini öne sürmüştür. Bu duyguların önceliğini korku anında “savaş ya da kaç“ tepkisine ilham verme şekli gibi tehlike anında hayatta kalma şansını arttıran davranışların tetikleyicisi olarak görmektedir.
Duygu Çarkı Nasıl Kullanılır?
Bu aracın güzelliği, karmaşık kavramları basitleştirme yeteneğindedir. Anlamak, herhangi bir ikilemi çözmek için çok önemli bir adımdır. Soru, bilinçaltı düzeyde işlediğimiz duygularımızla ilgili olduğunda ihtiyaçlarımızı tespit etmek ve söze dökmek zor olabilmektedir. Bu nedenle duygu çarkı çok kullanışlıdır. Kullanıcının duygularını görselleştirmesini ve bu sonucu hangi duygu kombinasyonlarının yarattığını anlamasını sağlar. Duyguları nesneleştirip anladığımız zaman kendimizle empati kurabilir ve odağımızı gerçekten hissetmek istediğimiz duygulara yönlendirebiliriz.
Tekerleği iki boyutlu daire veya üç boyutlu elips olarak kullanmanın iki yolu vardır. Onu iki boyutlu bir daire olarak kullanmak, bireyin duygu çarkına dalmasını sağlar. Bu daha sonra hangi birincil duyguları hissettiklerini ve duyguların pişmanlık, saldırganlık, iyimserlik gibi ikincil duygular yaratmak için nasıl birleştiğini keşfetmelerine yardımcı olur.
Bu, üç boyutlu bir form olarak kullanılırken birey, birincil ve ikincil duyguların duygusal yoğunluğunu görebilir. Plutchik’in Sıralı Modeline göre; belirli davranış kalıplarını başlatan belirli uyaranlar nedeniyle duygular harekete geçirilir.
Temel duygunuzu bulun
Kelimelere nasıl dökeceğinizi tam olarak bilmediğiniz bir his mi var? Çark üzerinde mevcut duygusal durumunuzun bir tahminini bulmak, hissettiklerinizin farklı katmanlarını ve nüanslarını daraltmaya başlamanıza yardımcı olabilir.
Çarkta duygular üç katman halinde renk koordineli parmaklıklar üzerinde düzenlenmiştir:
- Dış kenarlar: Dış kenarlarda, düşük yoğunluklu duygular bulacaksınız: Kabullenme, dikkatin dağılması, can sıkıntısı…
- Merkeze doğru: Merkeze doğru ilerledikçe renk derinleşir ve daha yumuşak duygular, temel duygularınız haline gelir: Güven, şaşkınlık, iğrenme ve daha fazlası…
- Merkez daire: Merkez daire en yoğun tezahürleri barındırır: Hayranlık, hayret, tiksinme…
- Her renk karışık: Burada, karışık duygular bulunur. Bu karışık duygular hor görme, öfke ve tiksinti kombinasyonundan doğabilir.
Olası nedenleri göz önünde bulundurun
Artık ne hissettiğinizi açıklamaya yardımcı olacak birkaç sözünüz olduğuna göre bunları neler olup bittiğine dair daha derin bir anlayışa giden basamaklar olarak kullanabilirsiniz.
Duygular, izole olaylardan ziyade bir olaylar dizisinin parçası olarak gerçekleşir. Siz farkında olmasanız da bir yerden gelirler.
Duyguyu adlandırarak başlayın ve ardından adımları, ilk tetikleyiciye geri götürün. Nedeni bulmak noktasında elbette söylemesi yapmaktan daha kolaydır ancak kendinize ayıracağınız birkaç dakika, düşüncelerinizi çözmenize yardımcı olabilir.
Bağlantılar kurun
Durum hakkında düşünmenize izin vermek, daha fazla duyguya kapı açar:
- Endişe: Potansiyel olarak zor bir konuşma hakkında
- Rahatsızlık: Konuyu çok erken açmaları ve sizi bu konuda endişeli bırakmaları olabilir.
- Üzüntü: Olası en kötü durum senaryoları etrafında gerçekleşebilir.
Böyle durumlarda bağlantıyı kurun ve durum hakkında gereksiz düşüncelerden uzak kalın.
Harekete geç
Yaşadığınız duyguların konuşmanızı, beden dilinizi ve davranışlarınızı etkilediğinin farkına varabilirsiniz. Duygular genellikle eylemle sonuçlanan hareketlerdir. Duygularınızı engellemek veya öfkelenmek yardımcı olmayabilir.
Öte yandan, duygularla başa çıkmanıza ve tetikleyicileri ele almak için adımlar atmanıza yardımcı olan eylemler çok daha fazla fayda sağlayabilir.
Duyguları tanımlamak ve anlamak için bir duygu çarkı veya başka bir araç kullanmak, çoğu zaman onları verimli bir şekilde işlemeyi kolaylaştıracaktır.
Plutchik’in Duygu Çarkı ile Cenevre Duygu Çarkı’nın Farkı Nedir?
Plutchik’in çarkı, duyguları anlamak ve etkileşim kurmak için mevcut olan tek araç değildir. Cenevre Duygu Çarkı (GEW) gibi duygularımızı anlamamıza ve algılamamıza yardımcı olan başka duygu çarkları da vardır.
Her iki tekerlek de duygulara ve yoğunluklarına odaklanırken GEW farklı bir yaklaşım sergilemektedir. Başlangıç olarak birincil duygu yoktur. Bunun yerine iki set kutupsal parametre ile değerlendirilen 20 duygudan olur.
İki parametreye dayanır. Bunlar; bir durumu tatsız veya eğlenceli olarak tanımlayan değerlik ve bireyin durum ve sonuçları üzerinde yüksek veya düşük kontrole sahip olup olmadığına bakma olarak adlandırılan kontrol/güçtür.
İkisi arasındaki bir diğer büyük fark, duyguların yoğunluğudur. GEW, dış katmanlarda daha büyük daireler tarafından temsil edilen en güçlü duygularla yoğunluğunu tersine çevirir ve merkeze yaklaştıkça boyutları küçülür.
Bu duygusal zeka araçları arasındaki en büyük farklardan birisi de Cenevre Duygu Çarkı’nın bireylere “duygu yok” veya “diğer duygular” için seçenekler seçim şansı vermesidir.
Bunun nedeni, katılımcılara kendilerini ifade etmeleri için özgürlük vermesidir. Yanıtlayıcıların kendilerini kendi sözleriyle nasıl ve ne kadar iyi ifade ettikleri, ölçümlerde ortaya çıkan değişkenlik konusunda büyük farklılıklara sebep olabilmektedir.
Bir diğer büyük fark ise Plutchik’in tekerleğinin GEW’in yaptığı gibi gurur ve utanç gibi duyguları ifade etmemesidir. Ayrıca her iki araç da kişinin duygularını algılaması için harika bir başlangıç noktasıdır.
Junto Çarkı Nedir?
Aralarından seçim yapabileceğiniz daha geniş bir duygu yelpazesi tercih ediyorsanız Junto duygu çarkı sizin için harika bir seçenek olabilir. Üç tekerlek arasında en basit yerleşime sahiptir. Dolayısıyla okuması ve kullanması biraz daha kolaydır.
Gerçek bir tekerleğe çok benzeyen bu tekerlek, altı renk kodlu kamaya bölünmüştür.
Merkezde temel duygu durumlar yer alır:
- Sevgi
- Korku
- Kızgınlık
- Üzüntü
- Sürpriz
- Neşe
Çarkın merkezinden dış kenarlarına doğru hareket ettikçe örneğin; sevgiden romantikliğe, daha spesifik duygulara rastlarsınız.
Duygularınızı anlamaya çalışırken ne hissettiğinizi kendinize söylemek her zaman yeterli olmayabilir. Bazı durumlarda duygularınızı biraz daha dikkatli araştırmanız gerekebilir. Gerçekten sadece üzgün müsünüz? Yoksa kendinizi yalnız ve izole, hatta belki biraz umutsuz mu hissediyorsunuz?
Genel olarak duygularınızı tanımlarken kendinize karşı ne kadar dürüst olursanız onları ifade etmek ve yönetmek için faydalı çıkış yolları bulmak da o kadar kolay olacaktır.
Örneğin; yalnız kaldığınız bir durumda bir arkadaşınızı aramak yalnızlık hissini hafifletebilir ancak yalnız hissettiğinizi fark etmedikçe bu sizi bir çözüme ulaştırmayacaktır.
Duygu Çarkı Kullanmanın Avantajları Nelerdir?
Duygu çarkları, kendinizi gözlemlemenin bir yolu olarak kullanıldığında öz farkındalık oluşturmak için oldukça faydalı araçlardır.
Birincisi, nasıl hissettiğinizi anlamayı ve ifade etmeyi kolaylaştırmasıdır. Duygularımızın oldukça basit olduğu zamanlar vardır. Örneğin; biri bizim için güzel bir şey yaptığında minnettarlık duyabiliriz. Bu şekilde oldukça basit olarak nitelendirdiğimiz duygu durumlarında duygu çarkı, sınırlı bir kullanıma sahip olabilir. Muhtemelen duygunun neyi yansıttığını ve davranışlarınızı nasıl etkilediğini zaten bilirsiniz.
İnsan duyguları, bazen bizi araba reklamlarında bile ağlatır ancak sanılanın aksine gizemli bir güç olduğu da söylenemez. Ayrıca duygularını yönetmek denilince birçok insan neredeyse imkansız olduğunu düşünür ancak aslında bu, hepimizin alabileceği bir aksiyondur.
Plutchik’e göre bir duygu yaşadığımızda bunun nedeni, belirli bir uyaranın belirli davranışlarda bulunma dürtüsünü tetiklemesidir. Buna bir örnek olarak; savaş ya da kaç taktiği verilebilir. Bu iç güdü başlangıçta bizi yırtıcılardan koruma amaçlıydı. Dolayısıyla bunu duygu odaklı bir zincirleme reaksiyonun parçası olarak düşünebiliriz. Bir tehdidin farkına varırız, korku ya da öfke hissederiz ve sonuç olarak saldırmaya ya da kaçmaya karar veririz. Hayatta kalma odaklı davranışı tetiklemenin bir yolu olarak duygunun anlaşılması, duygu çarkının ikinci faydasıdır.
