Belbin takım rolleri, 1981 yılında Dr. Meredith Belbin tarafından geliştirilen iş yerindeki davranışları inceleyen davranış envanteridir. Belbin Takım Rolleri Teorisi birçok takımın incelenmesi ve farklılıklarının kaynağının saptanmasıyla geliştirilmiştir. Meredith Belbin 1981 tarihli Management Teams: Why They Succeed or Fail adlı kitabında, iş yerindeki ekiplerde gözlemlenebilecek bir dizi ortak rolü özetliyor.
Belbin Takım Rolleri Teorisinin Ortaya Çıkışı
1970’li yıllarda Dr. Meredith Belbin ve araştırma ekibi Henley Management College’de oluşturulan yönetim takımlarını gözlemleyerek bu takımlar arasındaki farklılıkların nerden ve nasıl kaynaklandığını bulmaya çalıştılar. Buradaki amaç takım içerisindeki dinamikleri kontrol ederek oluşabilecek problemleri önceden farkına varıp bunları önlemeye çalışmaktı. Belbin takım rolleri testi ile kişilik özelliklerini ölçmek için katılımcılar kendi davranışlarını değerlendirir, gözlemcilerden geri bildirim alır ve çıkan cevapları karşılaştırır.
9 seneye yayılan bir süre içerisinde uluslararası bir çerçevede farklı yönetim takımları gözlemlendi. Her katılımcı bir dizi psikometrik testlerden geçtikten sonra kişilik ve davranışın takımlar üzerindeki etkileri doğru bir şekilde ölçümlendi. Bu çalışmalar esnasında kişilerin ana karakter özellikleri, zihinsel çalışma tarzları ve davranışsal özellikleri değerlendirildi.
Araştırma ilerledikçe takım içindeki başarı ve başarısızlık arasındaki farkın yüksek bir zekâya veya deneyime sahip olmaktan değil, daha ziyade ortaya koyduğumuz davranışlar üzerine kurulu olduğu anlaşıldı.
Belbin Takım Rolleri Teorisinin Avantajları
Belbin takım rolleri, yetenek yönetimini en üst düzeye çıkarmak için faydalı bir model sağlar. Liderler, her bireyin güçlü ve zayıf yönlerini göz önünde bulundurarak ekiplerini herkesin yeteneklerini kullanacak ve üretken, yaratıcı işbirliğini teşvik edecek şekilde organize edebilir.
Belbin takım rolleri teorisi iş yerinde gözlemlenebilen davranışları inceleyerek kişilerin güçlü ve zayıf yönlerini tespit etmesine olanak sağlar. Bireysel değerlendirmeye ek olarak insan kaynakları profesyonelleri ve yöneticilerin takım üyelerini gözlemlemesine olanak sağlar. Takımların davranış kültürünün belirlenmesi ve performanslarını etkin şekilde arttırmasına imkân tanır.
Belbin Takım Rolleri Teorisinin Dezavantajları
Belbin takım rollerinin bazı sınırlamaları da vardır. Belbin tarafından ana hatlarıyla belirtilen Belbin takım rolleri, öncelikle işbirlikçi çalışma ile ilgilidir ve bireylerin bağımsız projelerde nasıl performans gelişimi gösterdiğini mutlaka açıklamaz. Belbin takım rolleri, bir bireyin kişiliğini bir takım bağlamı dışında yansıtmaz.
Belbin Takım Rolleri Nelerdir?
Uygulayıcı
Belbin takım rollerinden uygulayıcılar, ortamlarını yapılandırmayı ve düzeni korumayı seven organizatörlerdir. Pratik insanlar oldukları için, uygulayıcılar soyut fikirlerden somut planlar yapmayı severler. Uygulayıcılar, bir ekibin veya organizasyonun ihtiyaçlarına odaklanmak için kendi çıkarlarını göz ardı edebilen, son derece disiplinli ve kendi kendini kontrol eden kişilerdir. İşi verimli bir şekilde yapmak için metodik sistemleri kullanarak planları eyleme dönüştürür ve başarılı olurlar.
Uygulayıcılar normalde işleri yapmanın standart yollarını tercih etseler de, bir düzenlemenin olumlu sonuçlar doğuracağını kanıtlayabilirseniz, onları büyük olasılıkla değişmeye ikna edebilirsiniz. Bu pratik ve çalışkan takım üyeleri, hedeflerin somut başarılara dönüşmesini sağlayan kişilerdir.
Takım oyuncusu
Gruplar içinde iş birliği ve birlik için bir katalizör olan takım çalışanı, ortak bir amaç için çabalarken meslektaşlarının farklılıkların üstesinden gelmelerine ve çatışmalardan kaçınmalarına yardımcı olma konusunda üstündür.
Takım Çalışanları normalde yumuşak ve arkadaş canlısı eğilimlere sahip dışa dönük kişilerdir. İyi dinleyici olma eğilimindedirler ve bir ekibin bir birim olarak birlikte iyi çalışmasını sağlamada ustadırlar. Takım Çalışanları, diğer takım üyelerinin iş yüklerini etkili bir şekilde yönetmediğini fark ederse, muhtemelen yardım teklif edeceklerdir. Bu bireyler son derece uyarlanabilir ve çok yönlüdür, bu da çeşitli insanlarla etkili bir şekilde etkileşim kurmalarına ve ani değişikliklerle başa çıkmalarına yardımcı olur.
Takım Çalışanları, takım içinde uyumu sağladıkları için vazgeçilmez takım üyeleridir. Bir takım içinde kişilerarası sorunları çözmede ve ihmal edilmiş hissedebilecek üyeleri desteklemede yetkindirler. Doğuştan gelen sempatiklikleri nedeniyle, Takım Çalışanları meslektaşları arasında popüler olma eğilimindedir ve genellikle üst düzey pozisyonlara yükselir.
Değerlendirici
Belbin takım rollerinde değerlendiriciler, duygulara ve içgüdülere karşı gerçeklere ve rasyonel düşünmeye dayalı kararlar alır. Normalde eleştirel düşünme ve stratejik planlamada üstün olan ve nesnel kalma konusunda güçlü bir eğilimi olan ciddi kişilerdir.
Bir projede bir zorluk varsa, Değerlendiriciler tüm açıları ve olasılıkları dikkatlice değerlendirir ve ardından anlayışlı çözümler tasarlar. Belbin takım rollerinden biri olan Değerlendiriciler, gelişmiş analitik yetenek ve zekice problem çözme gerektiren zorluklar ortaya çıktığında en iyi şekilde çalışır. Tutarlı bir şekilde etkili kararlar alma yetenekleri nedeniyle, bu kişiler genellikle yönetim pozisyonlarında bulunurlar.
Fikirleri derinlemesine analiz etmek ve stratejik olarak değerlendirmek, izleme-değerlendiricinin görevidir. Her seçeneğin avantaj ve dezavantajlarını değerlendirmek için veri ve kanıt toplamaktan hoşlanırlar.
Koordinatör
Ekibin hedeflerine ulaşmasında destek sağlayan, saygı duyulan ve ekibin yeteneklerinin keşfedilmesinde hayati öneme sahip olan kişilerdir. Belbin takım rollerinden biri olan koordinatörler, mükemmel kişilerarası iletişim becerilerine sahip olgun bireylerdir. Koordinatörler, organizasyonun hedeflerine ulaşılmasına odaklanmak yerine, takım üyelerinin bireysel hedeflerini gerçekleştirmelerine yardımcı olmaya odaklanma eğilimindedir. Normalde bir ekipteki yetenekleri belirlemede ve grubun hedeflerine ulaşmak için kullanmada iyidirler.
Koordinatörün rolü geleneksel bir lidere benzer. Takımın genel hedeflerini güçlü bir şekilde kavrayan ve görevleri doğru kişilere devretme yeteneğine sahip olan koordinatörler, ekiplerini hedefe kontrollü ve yetkin bir şekilde yönlendirir.
Koordinatörler normalde sakin ve güvenilir, işi devretme konusunda usta kişilerdir. Koordinatörler, ekibin her üyenin gücünü uygun şekilde kullanmasını sağlamak için gereklidir. Geniş bakış açılarına sahip olma eğiliminde olduklarından, Koordinatörler farklı kişilik ve becerilere sahip ekipleri yönlendirebilir.
Uzman
Seçtikleri alanda uzman olan bir çalışan, belirli bir konudaki bilgi ve uzmanlıklarından gurur duyar. Konularıyla ilgili tüm teknik ve pratik hususlarda otorite olarak hareket ederek, ekibe yardımcı olmak için uzmanlıklarını kullanırlar.
Dar bir konu hakkında derinlemesine bilgi sahibi olduklarından, bir görev uzmanlık alanlarını gerektirdiğinde değerli bilgiler sunarlar. Uzmanlar, sektörlerinde pek çok kişinin sağlayamadığı uzman teknik bilgileri sağladıkları için bir kuruluş için paha biçilmez varlıklardır.
Üst yönetimin bu uzmanların bilgisine dayalı olarak teklifler ve projeler oluşturması yaygındır. Uzmanlar bu süreçte danışman olarak görev yapabilirler. Uzmanlar bir takım ortamında çalışmayı tercih etmeseler de konu uzmanlık alanlarına geldiğinde heveslidirler ve öğrenmek isteyen genç üyelerle bilgilerini paylaşmaya isteklidirler.
Mucit
Geleneksel çalışma modellerine mesafeli yaklaşan mucitlerin hayal güçleri çok yüksektir ve ekiplerin yaratıcılık ihtiyaçlarını karşılarlar. Ekipten uzak çalışmaya daha meyillidirler ve eleştirilere, övgülere karşı hassastırlar.
Mucitler, özgün fikirler üreten ve görevleri tamamlamanın yenilikçi yollarını öneren özgür düşünen ve yaratıcı insanlardır. Diğer iki düşünce odaklı rolde olduğu gibi, mucitler yalnız çalışmayı tercih ederler.
Tesisin yaratıcı düşüncesi tipik olarak yenilikçi çözümlere ve çığır açan konseptlere yol açtığından, çoğu takım ve şirket bu tercihi kabul eder ve teşvik eder. Adından da anlaşılacağı gibi, mucitler büyümeyi ve ilerlemeyi sağlayan takım üyeleridir.
Girişken
Belbin takım rollarinin en dışadönük üyeleri olan girişkenler yeni kaynak ve iletişim ağları bulmak konusunda çok başarılıdır. Coşku ve heyecanları desteklenmediğinde motivasyonlarını hızla kaybederler.
Girişkenler, ağ oluşturma yeteneğine sahip dışa dönük kişilerdir. Yeni fırsatları keşfetmeyi ve yeni gelişmeleri araştırmayı seven pozitif ve hevesli insanlardır.
Her ne kadar kendileri yeni fikirler bulamasalar da, başkalarından fikir alma ve bu kavramları kendi ekiplerine tanıtma konusunda yeteneklidirler. Dışa dönük kişilikleri nedeniyle, Kaynak Müfettişleri yeni iş bağlantıları kurmada ve müteakip müzakereleri yürütmede iyidir.
Bitirici
Tamamlayıcılar olarak da adlandırılan bitiriciler, bir projenin kilit aşamalarında kalite güvencesi gerçekleştiren içe dönük kişilerdir. Genellikle mükemmeliyetçidirler ve ince ayrıntıları fark ederler, bu da bitmiş görevleri veya ürünleri hatalara karşı incelemelerine yardımcı olur.
Bu bireyler mükemmellik için çaba harcadıkları için çevrelerinden de aynısını beklemeye eğilimlidirler. Kuruluşların, ekiplerin yüksek kaliteli işler üretmesini sağlamak için bu kişilere ihtiyacı vardır. Tamamlayıcılar, özellikle kesinlik ve son teslim tarihlerine bağlılığın önemli olduğu çalışma ortamlarında değerlidir.
Şekillendirici
Şekillendiriciler, sonuçlara ulaşmak için kendilerini ve başkalarını motive etme eğiliminde olan dışa dönüklerdir. Takım üyelerinde tutku uyandırabilecek dinamik ve azimli bireylerdir. Karşılaşabilecekleri tüm zorluklara rağmen, şekillendiriciler olumlu olmaya devam ediyor ve baskı altında bile gelişebiliyorlar.
Benzersiz hedefler ve stratejiler oluşturmak için zorlu normlardan hoşlanırlar. Ekibin görevinde ilerlemesine yardımcı olmak için en az bir şekillendiriciye sahip olmak faydalıdır. Şekillendiriciler, sonuç alma eğiliminde olan doğal liderler olduğundan, organizasyonlarda hızla yükselirler. Krizlerde kararlı davrandıkları ve ilerlemeyi yönlendirdikleri için yönetsel roller üstlenmek için ideal bireylerdir.
Liderler Performansı Artırmak için Belbin Takım rollerini Nasıl Kullanabilir?
Etkili ve başarılı liderler kendilerini ve çalışma arkadaşlarını tanıyarak, çalışma hayatındaki rollerini bilerek başarılı takımlar oluşturur ve yönetirler.
Liderler ve yöneticiler, yukarıda açıklanan farklı rolleri yerine getirmek için kişilik ve becerilerin tamamlayıcı bir karışımına sahip dengeli takımlar oluşturmak için Belbin takım rollerini kullanabilir. Daha küçük takımlarda, her bireyin, takımın en iyi sonuçları elde etmesi için çeşitli roller üstlenmesi gerekebilir.
Ekibinizdeki kişileri, kişiliklerini ve becerilerini değerlendirin. Her takım üyesi ekibe ne katabilir ve hangi roller onlara en uygun olabilir?
Örneğin, ekibinizin şunları içerdiğini varsayalım:
- Cemil, olan bitenin dışında olanları görmekte iyi olan, detaylara takıntılı bir dışa dönük,
- Şeyma, herkesle iyi geçinen çok yönlü bir lider,
- Hüseyin, analitik düşünceye sahip, iyi matematik bilen bir BT uzmanı,
- Hilal, fikirleriyle büyük sözleşmeler kazanmış içe dönük ve yaratıcı biri,
- Enes, güçlü bağlantıları olan ve çalışkan bir memur.
Bu beş kişiliğin, potansiyel olarak Belbin takım rollerini içerdiğini görebiliriz:
- Cemil: Şekillendirici, tamamlayıcı-bitirici,
- Şeyma: Koordinatör, takım çalışanı,
- Hüseyin: Monitör değerlendirici, uzman,
- Hilal: Mucit,
- Enes: Uygulayıcı, kaynak araştırmacısı.
Böyle bir takım, başarılı olmak için gereken tüm becerilere ve varlıklara sahiptir, ancak yine de harika sonuçlar elde etmek için etkin bir şekilde yönetilmesi gerekecektir.
Belbin takım rollerinin tamamının yerine getirilemeyeceği daha küçük bir takımda, hangi rollere diğerlerine göre öncelik verilmesi gerektiğini dikkatlice düşünün. Bir görev, yaratıcı girdi gerektirmeden mantıksal sistemleri takip ediyorsa, bir tesis ve şekillendirici gerekli olmayabilir. Bunun yerine uzman, uygulayıcı ve koordinatör gibi pratik Belbin takım rollerine vurgu yapabilirsiniz.
